Wyobraź sobie narzędzie treningowe tak proste, a jednocześnie tak potężne, że jego historia sięga setek lat wstecz, od carskiej Rosji po elitarne jednostki specjalne i najlepsze siłownie na świecie. To nie jest kolejna marketingowa nowinka, ale odważnik kulowy, znany szerzej jako kettlebell. Jego historia jest równie fascynująca co efekty, które przynosi. Zaczęło się w XVIII wieku, gdy rosyjska girya (ги́ря) służyła jako odważnik do ważenia zboża na targach. Znudzeni chłopi szybko odkryli, że podrzucanie i wyciskanie tych żeliwnych kul to doskonały test siły, a z czasem stały się one nieodłącznym elementem festynów i pokazów siłaczy. Wkrótce potencjał kettli dostrzegła armia, a w 1948 roku podnoszenie odważników stało się sportem narodowym Związku Radzieckiego. Przez dekady stanowiły sekretną broń radzieckich sportowców i żołnierzy, aż w końcu, za sprawą takich postaci jak Pavel Tsatsouline, trafiły na Zachód, rewolucjonizując świat fitnessu. Dlaczego ten prosty kawałek żeliwa przetrwał próbę czasu i zyskał status kultowego? Ponieważ trening z kettlebell to coś więcej niż zwykła aktywność fizyczna. To kompletny system, który buduje siłę funkcjonalną – taką, która przydaje się w prawdziwym życiu. To powrót do pierwotnych wzorców ruchowych, które zatraciliśmy przez siedzący tryb życia. To filozofia treningu, która uczy ciało pracować jako spójna, potężna całość. Ten artykuł pokaże Ci, jak kettlebell może odmienić Twoje ciało, siłę i sprawność, niezależnie od tego, czy jesteś osobą początkującą, czy zaawansowanym sportowcem.
Fenomen efektywności. Co naprawdę daje trening z kettlebell?
Skuteczność treningu z kettlebell nie jest magią, lecz wynikiem unikalnej biomechaniki. W przeciwieństwie do tradycyjnych hantli, których środek ciężkości jest symetryczny, kettlebell ma przesunięty środek masy, co zmusza ciało do nieustannej pracy nad stabilizacją. To właśnie ta cecha odpowiada za szerokie spektrum korzyści, które wykraczają daleko poza zwykły trening siłowy.
Siła funkcjonalna i atletyczna sylwetka
Siła budowana za pomocą kettli to nie jest siła izolowanych mięśni, którą widzimy w kulturystyce. To siła funkcjonalna, która przekłada się na lepsze wyniki w sporcie i łatwiejsze wykonywanie codziennych czynności, jak podnoszenie ciężkich przedmiotów czy zabawa z dzieckiem. Ćwiczenia z kettlebell angażują całe łańcuchy kinematyczne – od stóp aż po dłonie. Kluczem jest wspomniany już, przesunięty środek ciężkości. Podczas dynamicznych ruchów, takich jak swing, odważnik kulowy generuje siły, które próbują wytrącić ciało z równowagi. Aby temu przeciwdziałać, układ nerwowy musi rekrutować do pracy nie tylko duże grupy mięśniowe, ale przede wszystkim mięśnie stabilizujące i mięśnie głębokie. To prowadzi do ogólnego wzmocnienia całego ciała, poprawy dynamiki ruchów i budowy atletycznej, harmonijnej sylwetki bez nieproporcjonalnego rozrostu mięśni.
Maszyna do spalania tłuszczu - redukcja tkanki tłuszczowej i poprawa wydolności
Jeśli Twoim celem jest redukcja tkanki tłuszczowej, trening kettlebell jest jednym z najskuteczniejszych narzędzi, jakie możesz wybrać. Jego sekret tkwi w połączeniu treningu siłowego z bardzo wysoką intensywnością, co generuje ogromny wydatek energetyczny. Badania pokazują, że intensywny trening z kettlebell może spalać nawet do 20 kalorii na minutę, co jest porównywalne z biegiem w szybkim tempie.
Dzieje się tak za sprawą dwóch zjawisk.
Wysokie zapotrzebowanie na tlen (VO2 max). Dynamiczne ćwiczenia, takie jak swing czy snatch, wykonywane w formie interwałów (HIIT), podnoszą tętno do bardzo wysokich wartości, często osiągając 65-87% maksymalnego pułapu tlenowego (VO2max). To sprawia, że treningu kettlebell nie można klasyfikować wyłącznie jako treningu siłowego – to potężny trening sercowo-naczyniowy.
Dług tlenowy (EPOC). Wysoka intensywność ćwiczeń powoduje powstanie tzw. długu tlenowego (Excess Post-exercise Oxygen Consumption), znanego jako "efekt dopalania". Oznacza to, że organizm zużywa podwyższoną ilość tlenu (i spala kalorie) jeszcze przez wiele godzin po zakończeniu treningu, aby wrócić do stanu spoczynku.
Dodatkowo, intensywne sesje z kettlami wywołują korzystną odpowiedź hormonalną, stymulując wydzielanie hormonu wzrostu (GH) i testosteronu – hormonów kluczowych dla budowy mięśni i metabolizmu tłuszczu. To wszystko czyni kettlebell potężnym sojusznikiem w walce o szczupłą i wysportowaną sylwetkę.
Fundament zdrowego ciała - wzmocnienie mięśni głębokich i stabilizujących
To prawdopodobnie najważniejsza korzyść, jaką trening z kettlebell oferuje współczesnemu człowiekowi. Siedzący tryb życia sieje spustoszenie w naszych ciałach – osłabia mięśnie głębokie (tzw. core), które tworzą naturalny gorset stabilizujący kręgosłup, prowadząc do wad postawy i chronicznego bólu pleców. Kettlebell pomagają odwrócić ten proces w sposób, w jaki nie potrafią tego zrobić tradycyjne ćwiczenia na siłowni. Mechanizm jest prosty, ale genialny.
Niestabilność odważnika i balistyczny charakter ruchów (np. swing, Tureckie Wstawanie) wymuszają na ciele odruchową reakcję obronną. Aby utrzymać równowagę i kontrolować ciężar, układ nerwowy aktywuje najgłębiej położone mięśnie stabilizujące kręgosłup i miednicę, takie jak mięsień poprzeczny brzucha czy mięsień wielodzielny. To odruchowe, stałe napinanie mięśni core podczas każdego powtórzenia wzmacnia je w sposób funkcjonalny – uczy je pracować tak, jak powinny w naturalnych warunkach, czyli stabilizować kręgosłup podczas ruchu. Dlatego prawidłowo wykonywany trening kettlebell jest nie tylko formą ćwiczeń, ale także terapią ruchową, która odbudowuje fundamenty zdrowej postawy i często prowadzi do ustąpienia dolegliwości bólowych pleców, na które skarży się tak wiele osób.
Odblokowanie potencjału ruchowego - koordynacja, mobilność i równowaga
Trening z kettlebell to trening umiejętności. Wymaga skupienia i połączenia umysłu z ciałem na poziomie, który rzadko jest osiągany w innych formach aktywności fizycznej. Niektórzy twierdzą wręcz, że regularna praktyka "przeprogramowuje mózg". Dynamiczne, wielopłaszczyznowe ruchy, takie jak clean (zarzut), snatch (rwanie) czy swing jednorącz, rozwijają wyjątkową koordynację ruchową. Z kolei Tureckie Wstawanie (Turkish Get-Up) to prawdziwe arcydzieło treningu propriocepcji (czucia głębokiego). To ćwiczenie uczy ciało, jak być silnym i stabilnym w każdej możliwej pozycji – od leżenia, przez klęk, aż po stanie – co skutkuje radykalną poprawą równowagi. Praca z kettlem zmusza do świadomej kontroli nad ciałem, co przekłada się na większą grację, efektywność i bezpieczeństwo we wszystkich innych formach ruchu.
Kettlebell vs. hantle. Kiedy i dlaczego wybrać odważnik kulowy?
To jedno z najczęstszych pytań. Odpowiedź jest prosta: wybór zależy od Twojego celu treningowego. To nie jest kwestia wyższości jednego narzędzia nad drugim, ale zrozumienia ich fundamentalnie różnego przeznaczenia.
Hantle mają symetrycznie rozłożony ciężar, co czyni je idealnym narzędziem do izolacji poszczególnych mięśni. Jeśli Twoim głównym celem jest hipertrofia (rozbudowa masy mięśniowej) w stylu kulturystycznym, np. maksymalne powiększenie bicepsów czy mięśni naramiennych, hantle często będą lepszym wyborem. Pozwalają na precyzyjne i kontrolowane ruchy, skupione na konkretnej partii mięśniowej.
Kettlebell, z jego przesuniętym środkiem ciężkości, jest narzędziem do integracji. Jego konstrukcja utrudnia izolację, ale jest ogromną zaletą w ruchach balistycznych i globalnych. Przesunięta masa tworzy dłuższą dźwignię podczas swingu, co pozwala na generowanie znacznie większej mocy z bioder i intensywniejszą pracę całego tylnego łańcucha mięśniowego.
Podsumowując: w przypadku hantli skupiasz się na mięśniu. W przypadku kettli – na ruchu. Jeśli chcesz budować siłę eksplozywną, żelazną kondycję i sprawność, która przekłada się na codzienne życie i sport, kettlebell jest narzędziem bezkonkurencyjnym.
Fundamenty mistrzostwa. Zasady, których musisz przestrzegać
Aby w pełni wykorzystać potencjał kettli i uniknąć kontuzji, musisz przestrzegać kilku fundamentalnych zasad. Technika jest tu królem, a ego należy zostawić za drzwiami.
Wybór pierwszego odważnika. Jak dobrać odpowiedni ciężar kettlebell?
Wybór pierwszego kettla to kluczowa decyzja. Największym błędem osób początkujących jest sięganie po zbyt duży ciężar. Pamiętaj: najpierw mistrzostwo w ruchu, potem progresja z obciążeniem.
Na rynku znajdziesz różne rodzaje kettlebell.
Kettle żeliwne to klasyka i najlepszy wybór dla większości. Są odlewane z jednego kawałka żeliwa, co czyni je praktycznie niezniszczalnymi. Mają odpowiednią fakturę rączki, która zapewnia dobry chwyt, ale nie rani dłoni.
Kettlebell turniejowy (stalowy) niezależnie od wagi, zawsze ma ten sam rozmiar kuli i rączki. Jest to standard w kettlebell sport. Idealny dla osób, które chcą specjalizować się w tej dyscyplinie.
Kettlebell winylowy/kompozytowy zazwyczaj tańszy, ale często ma źle wyprofilowaną, zbyt grubą lub śliską rączkę, co utrudnia naukę poprawnej techniki. Zdecydowanie odradzany do poważnego treningu.
Filozofia ruchu. Kettlebell hardstyle vs. kettlebell sport
W świecie kettli dominują dwie główne szkoły, które różnią się nie tylko techniką, ale przede wszystkim filozofią i celem treningu. To nie jest kwestia tego, która metoda jest "lepsza", ale która lepiej pasuje do Twoich celów.
Kettlebell Hardstyle. Spopularyzowany przez Pavla Tsatsouline'a, czerpie inspirację z treningu siłowego i sztuk walki. Celem jest generowanie maksymalnej mocy i napięcia w jak najkrótszym czasie. Ruchy są eksplozywne, a kluczową zasadą jest szybkie przechodzenie od stanu maksymalnego napięcia (np. w końcowej fazie swingu) do relaksacji. Używa się tu tzw. oddechu biomechanicznego (mocny, syczący wydech w fazie wysiłku). Trening w tym stylu zazwyczaj opiera się na niskiej liczbie powtórzeń z dużym ciężarem. Swing jest tu czystym ruchem zawiasowym w biodrach (hip hinge). To idealny styl do budowania brutalnej siły i mocy, która świetnie przenosi się na inne dyscypliny sportowe.
Kettlebell Sport (Girevoy Sport). To dyscyplina wytrzymałościowa. Celem jest wykonanie jak największej liczby powtórzeń w określonym czasie (np. 10 minut) bez odkładania odważnika. Cała technika jest więc zoptymalizowana pod kątem maksymalnej wydajności i oszczędzania energii. Ruchy są bardziej płynne, "miękkie". Swing przypomina ruch wahadła i wykorzystuje podwójne zgięcie kolan, aby pomóc w napędzaniu odważnika. Oddech jest spokojny i rytmiczny, zsynchronizowany z ruchem. To styl dla tych, którzy chcą zbudować niesamowitą wytrzymałość mięśni i wydolność.
Dekalog bezpieczeństwa - najczęstsze błędy i jak ich unikać
Opanowanie techniki jest kluczowe dla bezpieczeństwa i efektów treningu. Oto 10 najczęstszych błędów, których należy unikać.
Nie opanowałeś ruchu bioder (hip hinge). Zanim zaczniesz robić swing, musisz perfekcyjnie opanować ruch zawiasowy w biodrach. Bez tego swing zamieni się w przysiad z wymachem, obciążający plecy.
Robisz przysiad zamiast swingu. Pamiętaj, swing to ruch pchania biodrami w tył i w przód, a nie w dół i w górę. Kolana uginają się tylko nieznacznie.
Używasz ramion do podnoszenia kettla. Ramiona to tylko "liny" lub "haki", które trzymają kettlebell. Cała moc pochodzi z eksplozywnego wyprostu bioder. Jeśli podnosisz ciężar siłą ramion, jest on prawdopodobnie za lekki, a technika jest zła.
Garbienie się i utrata neutralnego kręgosłupa. Przez cały czas musisz utrzymywać proste plecy. Oznacza to zachowanie naturalnych krzywizn kręgosłupa. Nie zadzieraj głowy ani nie patrz pod nogi. Wzrok powinien podążać naturalnie za ruchem tułowia.
Przeprost w plecach w końcowej fazie. W górnej pozycji swingu Twoje ciało powinno tworzyć prostą, pionową "deskę". Unikaj odchylania się do tyłu, co nadmiernie obciąża odcinek lędźwiowy.
Zbyt wczesne lub zbyt późne opuszczanie bioder. W swingu biodra powinny cofnąć się w ostatnim możliwym momencie, tuż zanim odważnik uderzyłby w krocze. To pozwala na maksymalne wykorzystanie energii i odciążenie pleców.
Zginanie nadgarstków. W pozycjach takich jak rack (pozycja spoczynkowa na klatce piersiowej) czy wyciskanie nad głowę, nadgarstek musi być prosty, stanowiąc przedłużenie przedramienia. Zgięty nadgarstek to słaba i niestabilna pozycja.
Uderzanie kettlem o przedramię. Podczas zarzutu (clean) lub rwania (snatch) kettlebell nie powinien uderzać o przedramię, ale miękko na nim lądować. To kwestia techniki – "oswojenia" łuku, po którym porusza się odważnik, a nie siły.
Zaczynanie ze zbyt dużym lub zbyt lekkim ciężarem. Zbyt duży ciężar kettlebell uniemożliwi naukę techniki i grozi kontuzją. Zbyt lekki nie pozwoli poczuć pracy bioder i będzie prowokował do używania siły ramion.
Brak kontroli nad odważnikiem. Każdy ruch, zwłaszcza w fazie opuszczania, musi być kontrolowany. Nie pozwól, aby grawitacja po prostu "upuściła" ciężar. Aktywnie prowadź go z powrotem do pozycji wyjściowej.
Arsenał ćwiczeń - od podstaw do zaawansowanych technik
Poniżej znajduje się opis kluczowych ćwiczeń z kettlebell, które stanowią fundament każdego dobrego programu treningowego.
Król jest jeden - kettlebell swing – technika krok po kroku
Swing to serce i dusza treningu z kettlami. To ćwiczenie, które buduje eksplozywną moc, wzmacnia cały tył ciała (mięśnie pośladków, dwugłowe uda, mięśnie pleców) i uczy ciało generować siłę z bioder.
Pozycja wyjściowa. Stań w lekkim rozkroku, mniej więcej na szerokość bioder lub nieco szerzej. Ustaw kettlebell około 30 cm przed sobą.
Chwyt. Pochyl się z bioder (nie z kolan), utrzymując proste plecy. Chwyć kettlebell oburącz za rączkę. Używaj chwytu "haczykowego" palcami, a nie całą dłonią, aby zmniejszyć tarcie i ryzyko zerwania skóry.
"Hike Pass" (Przeciągnięcie). Przechyl odważnik w swoją stronę i dynamicznie pociągnij go do tyłu, między nogi, jakbyś podawał piłkę futbolową. Twoje przedramiona powinny dotknąć wewnętrznej strony ud. To jest faza ładowania mocy.
Generowanie mocy (Hip Hinge). Gdy tylko poczujesz maksymalne rozciągnięcie w pośladkach, następnie wypchnij biodra do przodu z maksymalną siłą. To ruch eksplozywny, jak w skoku w dal. Zaciśnij mocno mięśnie pośladków i napnij mięśnie brzucha w końcowej fazie.
Faza lotu. Odważnik powinien siłą pędu unieść się na wysokość klatki piersiowej. Ramiona pozostają luźne – są tylko przedłużeniem bioder. Nie podnoś kettla siłą.
Zakończenie i powrót. W najwyższym punkcie Twoje ciało jest jedną, pionową, napiętą linią. Pozwól grawitacji ściągnąć odważnik w dół. Czekaj do ostatniej chwili, a następnie ponownie zegnij się w biodrach, aby zamortyzować pęd i płynnie przejść do kolejnego powtórzenia.
Tureckie wstawanie (turkish get-up) - test siły i stabilizacji całego ciała
Jeśli swing jest królem mocy, to TGU jest królem stabilizacji. To powolne, metodyczne ćwiczenie, które jest jednocześnie testem i lekarstwem na słabości całego ciała. Polega na przejściu z pozycji leżącej na plecach do stojącej i z powrotem, cały czas trzymając kettlebell stabilnie nad głową. TGU buduje siłę i stabilność barków, wzmacnia core w każdym możliwym wektorze, poprawia mobilność bioder i kręgosłupa piersiowego oraz uczy ciało koordynacji pod obciążeniem. To ćwiczenie-narzędzie diagnostyczne: jeśli w którejś fazie ruchu masz problem, TGU bezlitośnie go obnaży.
Fundament siły nóg - goblet squat i martwy ciąg z kettlebell
Goblet Squat (Przysiad Kielichowy). To prawdopodobnie najlepszy wariant przysiadu dla większości ludzi. Trzymaj kettlebell blisko klatki piersiowej za pomocą obu dłoni. Ciężar z przodu działa jak przeciwwaga, co pozwala na utrzymanie bardziej pionowej postawy i zejście głębiej, jednocześnie aktywując mocniej mięśnie brzucha. Aby prawidłowo wykonać przysiad, stań na szerokość barków, trzymaj klatkę piersiową uniesioną, a łokcie prowadź między kolanami. Zejdź tak nisko, jak pozwala Ci mobilność, utrzymując proste plecy, a następnie wróć do pozycji wyjściowej, napinając mięśnie czworogłowe i pośladki.
Martwy ciąg (Deadlift). To fundamentalny wzorzec ruchowy, uczący bezpiecznego podnoszenia ciężaru z ziemi. Stań tak, aby kettlebell znajdował się między Twoimi stopami. Cofnij biodra, ugnij kolana i chwyć rączkę, utrzymując neutralny kręgosłup. Ruch w górę inicjuj przez jednoczesny wyprost w stawach kolanowych i biodrowych, prowadząc ciężar blisko ciała. To ćwiczenie jest podstawą budowania siły tylnej taśmy (pośladków, mięśni dwugłowych uda, prostowników grzbietu).
Budowanie siły górnych partii ciała: wyciskanie (press), clean i wiosłowanie
Wyciskanie Kettlebell (Military Press) to jedno z najlepszych ćwiczeń na budowę silnych i zdrowych barków. Z pozycji wyjściowej zwanej "rack" (odważnik oparty o przedramię, pięść pod brodą, łokieć przy ciele), wyciśnij kettlebell pionowo nad głowę, aż do pełnego wyprostu ramienia. Kluczem jest utrzymanie napiętego tułowia i pionowego przedramienia przez cały ruch. Wyciskanie z kettlem wymaga znacznie większej stabilizacji niż z hantlem.
Clean (Zarzut). To podstawowe ćwiczenie, które pozwala w bezpieczny i efektywny sposób umieścić kettlebell w pozycji "rack". Jest to zmodyfikowany swing, w którym "skracasz" tor lotu odważnika, prowadząc go blisko ciała i pozwalając mu miękko wylądować na przedramieniu. Opanowanie zarzutu jest niezbędne do wykonywania wyciskania i wielu innych zaawansowanych ćwiczeń.
Wiosłowanie (Row). Niezastąpione ćwiczenie na mięśnie pleców. Oprzyj jedną rękę na ławce lub udzie, pochyl tułów do przodu, utrzymując proste plecy. Drugą ręką chwyć kettlebell i przyciągaj go w kierunku biodra, koncentrując się na pracy mięśni najszerszych grzbietu.
Przykładowy plan treningowy z kettlebell
Teoria jest ważna, ale prawdziwe efekty ćwiczeń przychodzą z regularną praktyką. Poniższy przykładowy plan treningowy to doskonały punkt wyjścia dla osób początkujących, oparty na metodzie Full Body Workout (FBW), która zapewnia ogólne wzmocnienie całego ciała.
Plan dla osób początkujących (trening fbw)
Wykonuj ten trening 3 razy w tygodniu, z co najmniej jednym dniem przerwy między sesjami (np. poniedziałek, środa, piątek). Przed każdym treningiem wykonaj 5-10 minutową rozgrzewkę (pajacyki, krążenia ramion, bioder, przysiady bez obciążenia), a po treningu poświęć 5 minut na rozciąganie.
Zasady progresji. Jak stawać się coraz silniejszym?
Postęp w treningu siłowym nie jest dziełem przypadku. Musi być zaplanowany. Celem nie jest "zajechanie się" na każdym treningu, ale systematyczne stawianie ciału coraz większych wyzwań przy zachowaniu perfekcyjnej techniki. Zamiast od razu sięgać po większe ciężary, co przy skokach wagi kettli o 4 kg może być trudne, zastosuj te metody progresji.
Zwiększaj objętość. Najpierw spróbuj dodać jedno powtórzenie do każdej serii. Gdy dojdziesz do górnej granicy z planu (np. 10 powtórzeń w Goblet Squat), w kolejnym kroku dodaj jedną serię (zamiast 3, zrób 4).
Zwiększaj gęstość. Wykonaj ten sam cały trening (te same ćwiczenia, serie i powtórzenia) w krótszym czasie. Skracaj przerwy między seriami o 5-10 sekund. To doskonały sposób na poprawę kondycji i wytrzymałości mięśni.
Zwiększaj ciężar. Dopiero gdy z łatwością wykonujesz planowany zestaw ćwiczeń z danym obciążeniem, a technika jest nienaganna, nadszedł czas, aby sięgnąć po cięższy odważnik kulowy.
Pamiętaj, siła to umiejętność. Praktykuj ją regularnie, a nie testuj do upadku. To najpewniejsza droga do długoterminowych i bezpiecznych postępów.
Twoja droga z kettlebell dopiero się zaczyna
Trening z kettlebell to znacznie więcej niż tylko kolejna metoda na poprawę sylwetki. To powrót do korzeni, do fundamentalnych wzorców ruchowych, które definiują ludzką sprawność. To inwestycja w ciało, które jest nie tylko silne, ale i odporne, mobilne i wolne od bólu – ciało gotowe na wyzwania, jakie stawia przed nim życie. Przeanalizowaliśmy niezwykłe efekty ćwiczeń z odważnikami kulowymi – od budowy funkcjonalnej siły i atletycznej sylwetki, przez skuteczną redukcję tkanki tłuszczowej, aż po wzmocnienie najgłębszych mięśni stabilizujących, które są naszą tarczą przeciwko negatywnym skutkom siedzącego trybu życia. Poznałeś kluczowe zasady bezpieczeństwa, nauczyłeś się, jak wybrać odpowiedni ciężar kettlebell i zrozumiałeś różnice między filozofiami kettlebell hardstyle a kettlebell sport. Masz teraz w ręku przykładowy plan treningowy i wiedzę na temat najlepszych ćwiczeń, takich jak potężny swing, stabilizujące Tureckie Wstawanie czy fundamentalny front squat. To wszystko, czego potrzebujesz, aby zacząć. Pamiętaj jednak, że ten artykuł to tylko mapa. Prawdziwa podróż zaczyna się w momencie, gdy pierwszy raz chwycisz kettlebell oburącz i wykonasz pierwszy ruch. To nie jest cel sam w sobie, ale początek fascynującej drogi ku lepszemu zdrowiu, większej sile i pełnej sprawności. To początek Twojej własnej historii transformacji. Nie czekaj na idealny moment. Zacznij dziś. Twoje przyszłe, silniejsze "ja" będzie Ci wdzięczne.
Zawarte treści mają charakter wyłącznie informacyjny. Starannie dbamy o ich merytoryczną poprawność. Niemniej jednak, nie są one poradą medyczną ani nie mają one na celu zastępować indywidualnej porady u specjalisty, dostosowanej do konkretnej sytuacji czytelnika.
